Co to jest integracja sensoryczna?

Integracja sensoryczna (ang. SI – Sensory Integration) to umiejętność prawidłowego odbierania informacji dostarczanych ze środowiska za pomocą narządów zmysłu. Mózg segreguje, interpretuje oraz rozpoznaje bodźce, a następnie przekłada je na odpowiednie reakcje organizmu. Procesy SI rozwijają się bardzo wcześnie, bo już w okresie płodowym, a ich ostateczny etap przypada na 7. rok życia. Dzieci, u których wszystko przebiega prawidłowo i naturalnie, potrafią właściwe reagować, zachowują się stosownie do sytuacji.

Teoria integracji sensorycznej wyróżnia trzy systemy zmysłowe, które odpowiadają za odbieranie bodźców. Należą do nich:

  • układ dotykowy umożliwiający odczuwanie ciepła, zimna, bólu, a także rozpoznawania cech fizycznych przedmiotów,
  • układ przedsionkowy uczestniczący w koordynacji ruchów, zachowaniu równowagi ciała,
  • układ proprioceptywny odpowiadający za kinestezję i rozwój reflektoryczny.

Zajęcia sensoryczne dla dzieci w ujęciu naukowym

Za twórcę teorii nadwrażliwości sensorycznej uznaje się amerykańską psycholog – dr Jean Ayres. Pracownica Uniwersytetu Kalifornijskiego stworzyła w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku hipotezy na temat związku integracji sensorycznej ze zdolnościami do nauki. Swoje wnioski opisała w książkach oraz licznych artykułach. Temat podjęło także wielu innych naukowców. Do najważniejszych zaliczają się: Mailloux, Larington, Dunn, Watling, White.

Wśród podstawowych założeń,  na których bazuje koncepcja IS, należą:

  • plastyczność neuronalna zakładająca możliwość stymulowania mózgu za pomocą dostarczania bodźców,
  • zasada sekwencyjnego rozwoju procesów,
  • integralność w zakresie systemu nerwowego (zależność ośrodków korowych i podkorowych),
  • reakcje adaptacyjne,
  • nieustanna chęć rozwoju, dostarczania bodźców.

Czym objawia się nieprawidłowa integracja sensoryczna?

Zaburzenia integracji sensorycznej wpływają na zachowanie, a także rozwój społeczno-emocjonalny dzieci. Wśród charakterystycznych objawów wskazujących na dysfunkcję należy wymienić:

  • Nadmierną lub obniżoną wrażliwość na bodźce zewnętrzne

Dziecko ma problemy z właściwym przetwarzaniem informacji ze środowiska. W efekcie może reagować płaczem na hałas. Bywa, że nie toleruje nieprzyjemnych w dotyku materiałów lub nie odczuwa zimna bądź ciepła.

  • Brak koncentracji

Pociecha nie potrafi skupić uwagi na określonej czynności, często się rozprasza.

  • Niewłaściwą koordynację ruchową

Młodzi pacjenci mają kłopoty z utrzymaniem równowagi, przewracają się, nie radzą sobie na zajęciach wychowania fizycznego. Trudności sprawiają im także precyzyjne czynności, jak np. wycinanie wzorów nożyczkami, rysowanie.

  • Zaburzenia w zakresie mowy

Problemy objawiają się też w nieprawidłowym wymawianiu głosek, sylab. Rozwój mowy następuje wolniej niż u rówieśników.

  • Nieprawidłowości w obszarze aktywności ruchowej

Maluchy są zbyt aktywne (wiercą się, biegają) lub odwrotnie – nie przejawiają chęci do poruszania się, wolą przebywać w jednym miejscu.

  • Nieodpowiednie zachowanie

Dzieci bardzo źle odnajdują się w nowych sytuacjach. Bywają agresywne lub wycofane.

Po czym poznać zaburzenia SI u dzieci do 3. roku życia?

Choć nadwrażliwość sensoryczną diagnozuje się najczęściej u kilkuletnich dzieci, objawy dysfunkcji można zauważyć także w przypadku młodszych pociech. W tym celu wykorzystuje się klasyfikację DC: 0-3 R (Diagnostic Classification of Mental Health And Development Disorders Of Infancy and Early Childhood). Publikacja stanowi owoc współpracy specjalistów w zakresie rozwoju niemowląt i dzieci.

Do kluczowych kwestii wskazujących na zaburzenia rozwojowe zaliczają się:

  • nadwrażliwość na bodźce,
  • obniżona wrażliwość,
  • nadmierna aktywność ruchowa, nieustanne poszukiwania bodźców sensorycznych.

Kto może postawić diagnozę?

Z uwagi na fakt, że zaburzenia przebiegają inaczej u każdego dziecka, diagnoza może być wydana jest jedynie przez certyfikowanego terapeutę IS. Odpowiednie zinterpretowanie zachowań wymaga przede wszystkim szerokiej wiedzy oraz doświadczenia. Specjalista musi przeprowadzić wywiad z opiekunami dziecka uwzględniający przebieg ciąży, porodu. Następnie wykonuje się specjalistyczne testy SCSIT. Pomagają one w badaniu obszarów związanych z planowaniem ruchu, naśladownictwem ruchowym, koordynacją wzrokowo-ruchową. Do kolejnych etapów diagnostyki należy obserwacja pacjenta w czasie zabawy. Wnioski spisuje się w formie dokumentu, który przekazuje się rodzicom.

Na czym polega terapia integracji sensorycznej?

Po ustaleniu stopnia zaburzeń ustala się indywidualny plan działań. Zadania, w których biorą udział dzieci, mają na celu stymulowanie zmysłów poprzez dostarczanie określonej ilości bodźców. W ramach terapii wykonuje się m.in. ćwiczenia ruchowe, prace plastyczne. Zajęcia sensoryczne dla dzieci powinny mieć formę „naukowej zabawy” – to najlepszy sposób na integrację bodźców.

Jak przebiega leczenie zaburzeń integracji sensomotorycznej?

W trakcie sesji wykorzystuje się rozmaite akcesoria, jak np.: trampoliny, piłki, równoważnie, deskorolki terapeutyczne, materace, wałki. Młodzi pacjenci huśtają się w hamaku, jeżdżą na deskorolce. Ćwiczenia prowadzone są w sali wyposażonej w urządzenia pobudzające pracę systemów: przedsionkowego, proprioceptywnego, a także stymulujące wzrok, słuch, węch. Działania dostosowane są do wieku oraz poziomu dzieci. Nie mogą być zbyt trudne, ale z drugiej strony powinny stanowić wyzwanie.

Kto powinien skorzystać z zajęć sensorycznych?

Terapia skierowana jest przede wszystkim do osób w wieku przedszkolnym oraz szkolnym, choć zdarza się, że na ćwiczenia zgłaszają się młodsze dzieci. Integracja sensomotoryczna dedykowana jest głównie pacjentom cierpiącym na zaburzenia rozwojowe, mającym kłopoty w przyswajaniu materiału edukacyjnego. Metodę coraz częściej stosuje się w leczeniu niepełnosprawności intelektualnej oraz ruchowej. Technika sprawdza się także w przypadku pracy z autystami.

Jakie efekty daje terapia sensoryczna?

Ćwiczenia usprawniają funkcjonowanie procesów zachodzących w układzie nerwowym. Praca terapeuty polega na stymulowaniu zmysłów w celu poprawy małej i dużej motoryki, koordynacji wzrokowo-ruchowej. W rezultacie zmniejsza się nadwrażliwość sensoryczna, co przekłada się na lepsze wyniki w edukacji szkolnej i przedszkolnej. Trzeba pamiętać, że z wiekiem zaburzenia pogłębiają się i są trudne do wyeliminowania. Stąd też nie należy bagatelizować problemu. Terapia sensoryczna powinna być przeprowadzona jak najwcześniej.  

Integracja sensomotoryczna – co zrobić, by ją polepszyć?

Aby zmniejszyć ryzyko nadwrażliwości sensorycznej, należy dbać o prawidłowy rozwój już od najmłodszych lat. Wśród kluczowych kwestii wpływających na stymulowanie bodźców warto wymienić dotyk – dziecko głaskane, przytulane, noszone na rękach rzadziej cierpi na zaburzenia IS. Zmysły można pobudzać również innymi metodami, np.:

  • dostarczając zabawki o walorach edukacyjnych,
  • grając z dzieckiem na instrumentach oraz przedmiotach codziennego użytku,
  • bawiąc się twórczo, np. z wykorzystaniem masy solnej, plasteliny,
  • pokazując, jak działają sprzęty używane w gospodarstwie domowym, np. odkurzacz, suszarka do włosów,
  • dbając o aktywność fizyczną,
  • ograniczając czas spędzany przed ekranem telewizora lub monitora.

Nadwrażliwość sensoryczna – czynniki ryzyka

Choć zaburzenia integracji sensorycznej mogą pojawić się u każdego dziecka, większe prawdopodobieństwo dysfunkcji występuję na skutek nieprawidłowego przebiegu ciąży lub porodu. Do czynników ryzyka zaliczają się m.in.

  • ciąża zagrożona poronieniem,
  • palenie papierosów, picie alkoholu, przyjmowanie leków przez ciężarną,
  • przedwczesny poród lub komplikacje towarzyszące rozwiązaniu (np. niedotlenienie płodu).

Terapia integracji sensorycznej stanowi milowy krok w rozwoju dzieci. Zajęcia pozytywnie wpływają na zdolność uczenia się, ułatwiają koncentrację. Wśród kluczowych elementów determinujących skuteczność sesji należy wymienić wcześnie postawioną diagnozę. Warto zatem jak najszybciej zgłosić się na konsultacje do specjalistycznej poradni.